Edmund de Waal heeft opnieuw een familiegeschiedenis geschreven. Deze keer in een aparte vorm, een briefwisseling tussen de ik-persoon aan de Pater Familias, Graaf Moïse de Camondo.
Deze vorm was in het begin wel even wennen, maar na 2 à 3 hoofdstukken leest het als een trein. Edmund de Waal neemt de lezer mee naar zijn huis aan de Rue de Monceau 63, Parijs. De voorouders van Edmund de Waal, de Efrussi’s (uit de Haas met de Ogen van Barnsteen) woonden enkele huizen verderop, aan dezelfde chique Rue de Monceau.
Als observator, filosoferend en schrijvend, wandelt Edmund de Waal door de woning. Moïse de Camondo, een telg uit een rijke bankiersfamilie, bouwde het huis aan het begin van de negentiende eeuw als een soort juwelendoosje voor zijn collectie Franse toegepaste kunst uit de 18e eeuw. In 1935 heeft hij het geheel ter nagedachtenis aan zijn zoon Nissim, voor Frankrijk gesneuveld in de Eerste Wereldoorlog, geschonken aan de Franse staat. En zo werd dit statige woonhuis een museum.
Camondo werd geboren in Istanboel, dat toen nog Constantinopel heette. ‘U heeft de eerste negen jaar van uw leven uitgekeken over de Bosporus’, schrijft De Waal. Met zijn ouders verhuisde Moïse naar Parijs. In de buurt waar ze zich vestigden, woonden meer vooraanstaande Joodse families. De Ephrussi’s, de Rothschilds, de Reinachs. Theodor Herzl, de architect van het zionisme, woonde in de Dreyfusjaren op 8 Rue de Monceau. Moïse de Camondo, aan wie De Waal zijn brieven schrijft, trouwde in 1891 met Irène, de dochter van een Ephrussi.
Een zoon die gestorven is voor het vaderland. En een huis vol Franse cultuur dat is geschonken aan hetzelfde vaderland. Kan een Joodse familie meer geassimileerd zijn? In één lange brief beschrijft de Waal de lotgevallen van de Joden in Frankrijk in het algemeen en van de familie Camondo in het bijzonder: Béatrice, de zus van Nissim, en haar man Léon en hun twee kinderen. Om te proberen uit handen van de nazi’s te blijven scheidt Béatrice van haar echtgenoot en bekeert zich tot het katholicisme. Artikel 8 van het statut de Juifs dat maarschalk Pétain in oktober 1940 ondertekende maakt een uitzondering voor Joden die de Franse staat een dienst hadden bewezen. Ze dacht aan haar broer, die onderscheiden was met de Légion d’honneur. Aan de schenkingen van haar vader aan het Franse volk. Echter allemaal tevergeefs.
Het is Edmund de Waal opnieuw gelukt een prachtig verhaal te schetsen van een geassimileerde, joodse familie, die tijdens de 2e wereldoorlog niet gespaard werd. Een aanrader dit bijzondere boek.
Vertaler: Jan Pieter van der Sterre en Reintje Ghoos
Uitgever: De Bezige Bij
